Zum Planer hinzugefügt
Vom  Planer geloscht

Gdy obok Polaka mieszkał Żyd i Łemko – różnorodność kulturowa regionu
2014-08-19

Zwiedzając Sądecczyznę i okolice Gorlic, na pewno dostrzeżemy wiele różnorodnych zabytków kultury materialnej: są tu kościoły murowane i drewniane, budowane w różnych stylach, cerkwie greckokatolickie i prawosławne, które również cechuje zróżnicowanie form i materiałów, niekiedy można też spotkać synagogę. Zobaczymy nieliczne już wprawdzie, ale wciąż zamieszkane drewniane chaty, a w miastach domy i kamieniczki z różnych epok. Możemy również zwiedzić ruiny warownych zamków czy znacznie lepiej zachowane sadyby rodów szlacheckich: od renesansowych, obronnych kaszteli, poprzez klasycystyczne dworki, tak mocno kojarzone z polską kulturą szlachecką, po rezydencje i pałace wznoszone w różnych stylach w XIX i na początku XX w. To najłatwiej dziś dostrzegalne dla każdego świadectwo zróżnicowania kulturowego regionu. Dziś ślady tego różnorodnego dziedzictwa kulturowego są tu pielęgnowane i w miarę możliwości podtrzymywane – choć jego część przepadła bezpowrotnie wraz z trudnymi doświadczeniami historycznymi ostatniego wieku.

O bogactwie kulturowym regionu decydowało długo zróżnicowanie etniczne: na południu, w górskich dolinach Beskidu Niskiego i wschodniej części Beskidu Sądeckiego, mieszkali Łemkowie. Po powojennych przesiedleniach pozostało ich niewielu, choć część z czasem powróciła do swych górskich wiosek z charakterystycznymi chatami (chyżami) i filigranowymi drewnianymi cerkiewkami. W wielu miastach i miasteczkach, a nawet w niektórych wsiach, obok Łemków lub Polaków mieszkali Żydzi. Niestety, w czasie II wojny światowej straszliwy los zgotowali im niemieccy okupanci, dokonując zagłady niemal całej społeczności żydowskiej. Dziś można zobaczyć już tylko nieliczne ślady ich dawnej obecności w postaci synagog i kirkutów (cmentarzy). Lecz na tym nie kończy się zróżnicowanie kulturowe regionu: mieszkający tu Polacy nie są grupą jednolitą. Choć dawna kultura ludowa na co dzień niemal zanikła, do dziś kultywują ją zespoły regionalne, można też zapoznać się z jej przejawami w muzeach skansenowskich, przede wszystkim w Sądeckim Parku Etnograficznym. A na ziemiach sądeckiej i gorlickiej mieszkało kilka znacznie różniących się od siebie grup etnograficznych: Górale Sądeccy, Lachy Sądeckie, wreszcie Pogórzanie. Nie można też zapomnieć, że odmienne obyczaje mieli mieszkańcy małych galicyjskich miasteczek. Wreszcie powiew nowoczesności i inności wprowadzały beskidzkie uzdrowiska, do których zjeżdżali kuracjusze z dalekich stron, niosąc nowe wzorce kulturowe.

Do dziś wyrazem bogactwa kulturowego regionu są także różne produkty regionalne i tradycje kulinarne, które obecnie, po latach zaniedbań, stara się odnowić wielu pasjonatów. Podobnie dzieje się z dawnymi rzemiosłami i sztuką ludową, których tradycje wciąż podtrzymywane są przez lokalnych artystów i rzemieślników.